PTSD (Posttraumatic Stress Disorder) หรือ โรคความผิดปกติทางจิตในภายหลังภยันตราย เป็นสภาวะภายหลังจากการประสบภัยรุนแรงที่ส่งผลต่อความปลอดภัยในชีวิต ต้องเผชิญความกลัวอย่างรุนแรง สิ้นหวัง หรือหวาดกลัวอย่างมาก ในที่นี้รวมถึงการทารุณกรรมทางร่างกาย ทางเพศ โดยผู้ป่วยอาจไม่ใช่ผู้ที่ประสบภัยเองแต่เป็นผู้ที่อยู่ในเหตุการณ์ หรือรับรู้เหตุการณ์ก็ได้ ในช่วงแรกมักแสดงออกมาเป็นอาการ ช็อค โกรธ กังวล กลัว หรือรู้สึกผิด ในคนทั่วไปอาการนี้จะหายไปได้เองเมื่อเวลาผ่านไป แต่ในผู้ป่วย PTSD จะมีอาการเหล่านี้ยาวนานกว่าและอาการมักเพิ่มขึ้นตามเวลาที่ผ่านไปด้วย อาการเหล่านี้จะไปกระทบกับการใช้ชีวิตโดยอาจทำให้มีความกังวล ระแวง หวาดกลัวสิ่งต่างๆง่ายขึ้น มักมีอาการ panic
PTSD สามารถแบ่งออกเป็น 4 กลุ่ม ดังนี้
1. มีความคิดย้อนอดีต คือ ผู้ป่วยจะตอกย้ำความเจ็บปวดแบบซ้ำแล้วซ้ำเล่าผ่านการคิดและความทรงจำบาดแผลนั้น มักมาในรูปแบบของการ flashback ฝันร้าย หรือการเห็นภาพหลอน ซึ่งสิ่งเหล่านี้จะส่งผลให้ความเครียดอย่างรุนแรงเมื่อเจอบางสิ่งที่กระตุ้นเตือนให้นึกถึงความรู้สึกหรือความทรงจำดังกล่าว
2. การหลีกหนี คือ ผู้ป่วยจะหลีกเลี่ยงการพบเจอคน สถานการณ์ สถานที่ หรือแม้แต่เลี่ยงที่จะคิดถึงอะไรที่กระตุ้นเตือนความทรงจำ ทำให้ผู้ป่วยเกิดการแยกตัวจากสังคม ครอบครัว เพื่อน ไม่สนใจกิจกรรมที่เคยชอบได้ด้วย
3. ถูกกระตุ้นเร้าอารมณ์ได้ง่าย คือ ผู้ป่วยมีอารมณ์เยอะ โกรธง่ายขึ้น นอนหลับยาก ไม่มีสมาธิ เปลี่ยนใจง่าย บางคนอาจมีความดันเพิ่มขึ้น หายใจตื้น กล้ามเนื้อปวดเกร็ง หรือท้องเสียง่ายร่วมด้วย
4. ความคิดและอารมณ์เป็นลบ มักมีความคิดตำหนิตนเอง บาดหมางใจกับผู้อื่นและจำเรื่องบๆได้ง่าย
ในส่วนการรักษา มักมุ่งไปที่การลดอารมณ์และลดอาการทางกาย เพื่อทำให้การใช้ชีวิตประจำวันกลับมาเป็นปกติ และช่วยทำให้ผู้ป่วยสามารถจัดการตนเองเมื่อเจอกับสิ่งกระตุ้นอาการได้ ซึ่งมักทำร่วมกันทั้งการใช้ยาและการทำจิตบำบัด ซึ่ง Talk and Treat จะใช้จิตบำบัดแบบ CBT (Cognitive behavioral therapy) เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยได้ทำความเข้าใจกระบวนการคิดการจำและเปลี่ยนแปลงรูปแบบความคิดที่ทำให้มีปัญหาด้านอารมณ์ ความรู้สึกและพฤติกรรม ร่วมไปกับการชวนให้ผู้ป่วยได้ลองเผชิญกับคน สิ่งของหรือสถานการณ์ที่กระตุ้นความกังวลในสิ่งแวดล้อมที่ปลอดภัย จนทำให้ผู้ป่วยมีทักษะในควบคุมอารมณ์ในสถานการณ์ที่กระตุ้นได้นั่นเอง
บทความโดย…
ใหม่ ศิรินภา
นักจิตบำบัด